توکلی ددهتَوَکُّلیْ دَده، از دراویش مولوی بوسنی در سدۀ ۱۱ق/ ۱۷م بوده است. توکلی دده نیز تخلص شعری اوست. ۱ - معرفی اجمالینام، سال تولد و مرگ او معلوم نیست. توکلی دده نیز تخلص شعری او ست [۱]
خانجی، محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، ج۱، ص۴۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
با توجه به اینکه شاگردش، دبرلی وجدی، در ۱۰۸۰ق/ ۱۶۶۹م وفات کرده است، می‌توان نتیجه گرفت که توکلی دده در نیمه نخست سدۀ ۱۱ق می‌زیسته است.بوگدانویچ وفات او را ۱۰۳۵ق حدس زده است. [۲]
بوگدانویچ، دیان، ادبیات فارسی، ص۹۸۹، بوگدانویچ دیان، ادبیات فارسی در یوگسلاوی، پایان‌نامه دکتری، تهران، ۱۳۴۵ش.
[۳]
خانجی، محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، ج۱، ص۴۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
آن‌چه از احوال او معلوم است، اینکه وی در سارایوو زاده شده، در جوانی به خدمت عتیق دده، شیخ طریقت مولویِ سرای، رسیده، و نزد او شاگردی کرده است. [۴]
بوگدانویچ، دیان، ادبیات فارسی، ج۱، ص۶۳، ص۹۸۹، بوگدانویچ دیان، ادبیات فارسی در یوگسلاوی، پایان‌نامه دکتری، تهران، ۱۳۴۵ش.
[۵]
خانجی، محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، ج۱، ص۴۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
خانجی بر آن است که وی قبل از عتیق دده از دیگر علمای آن منطقه نیز دانش آموخته است. [۶]
خانجی، محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، ج۱، ص۴۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
توکلی دده پس از مرگ مرادش بر مسند ارشاد او تکیه زد و سال‌ها مثنوی مولوی را تدریس کرد. [۷]
Esrar Dede,ص۶۹-۷۰، Tezkire-i Դuªarâ-yı mevleviyye, ed İ Genç, Ankara, ۲۰۰۰.
توکلی دده را پس از مرگ در جوار مسجد سلطان محمد فاتح (مسجد شاه) به خاک سپردند. [۸]
خانجی، محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، ج۱، ص۷۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۹]
صفار مقدم، احمد، زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین، ج۱، ص۱۴۴، تهران، ۱۳۷۲ش.
اسرار دده او را صاحب دانش بسیار در تصوف می‌داند و روایتی از وی مبنی بر اینکه زمان مرگ خود را پیش‌بینی کرده است، نقل می‌کند. [۱۰]
Esrar Dede,ص۶۹-۷۰، Tezkire-i Դuªarâ-yı mevleviyye, ed İ Genç, Ankara, ۲۰۰۰.
توکلی دده شاعری دوزبانه بود و به فارسی و ترکی سروده‌هایی عارفانه دارد [۱۱]
خانجیف محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، ج۱، ص۷۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۱۲]
بوگدانویچ دیان، ادبیات فارسی در یوگسلاوی، ج۱، ص۹۸۹، پایان‌نامه دکتری، تهران، ۱۳۴۵ش.
از او دیوان شعری برجای مانده است. [۱۳]
منزوی، خطی مشترک، ج۹، ص۲۰۲۲.
۲ - فهرست منابع(۱) خانجی محمد، الجوهر الاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۲) بوگدانویچ دیان، ادبیات فارسی در یوگسلاوی، پایان‌نامه دکتری، تهران، ۱۳۴۵ش. (۳) بوگدانویچ دیان، «ادبیات فارسی در یوگسلاوی»، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۱ش، س ۵، شم ۱۱ و ۱۲؛ (۴) صفار مقدم احمد، زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین، تهران، ۱۳۷۲ش. (۵) منزوی، خطی مشترک. (۶) Esrar Dede, Tezkire-i Դuªarâ-yı mevleviyye, ed İ Genç, Ankara, ۲۰۰۰. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «توکلی دده»، شماره۶۱۸۷. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|